Czym jest otyłość i nadwaga?
Otyłość i nadwaga to, zgodnie z definicją, stan zwiększonej masy ciała związanej z nadmierną ilością tkanki tłuszczowej. Do oceny najczęściej używa się tzw. wskaźnika BMI (Body Mass Index), który obliczamy dzieląc masę ciała w kilogramach przez wzrost do kwadratu w metrach. Otyłość rozpoznajemy przy BMI (Body Mass Index) powyżej 30, a nadwagę powyżej 25.
Szczególnym rodzajem otyłości jest otyłość trzewna, będąca składową zespołu metabolicznego, gdzie oprócz powiększonego obwodu talii (≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn) charakterystyczny jest podwyższony poziom trójglicerydów (organicznych związków chemicznych należących do lipidów) we krwi, zmniejszone stężenie HDL (czyli „dobrego” cholesterolu”), podwyższone ciśnienie tętnicze i nieprawidłowe stężenie glukozy w osoczu na czczo. Do rozpoznania potrzebne są trzy z pięciu kryteriów.
Węglowodany głównym źródłem energii
Otyłość i nadwaga związane są bezpośrednio z dodatnim bilansem energetycznym, czyli nadmiernym spożyciem kalorii w stosunku do ich zużywania. Sam fakt spożywania węglowodanów nie wpływa na zwiększanie masy ciała! Trzeba jednak wybierać je świadomie.
Na podstawie wielu badań populacyjnych i opracowań dotyczących zaleceń żywieniowych, aktualnie uważa się, że w prawidłowym jadłospisie węglowodany powinny stanowić od 45% do 65% energii (spalanie 1g węglowodanów dostarcza 16kJ / 4kcal). Zapotrzebowanie na sacharydy zależy od wieku, płci, stanu zdrowia, aktywności fizycznej i innych, osobniczych czynników.
Gdy brakuje węglowodanów
Przy braku węglowodanów w diecie zwiększa się udział białka i tłuszczu. Konsekwencją tego mogą być zaburzenia metaboliczne – z kwasów tłuszczowych powstają wtedy ciała ketonowe, a białko, zamiast pełnić funkcję budulcową, zaczyna odgrywać rolę energetyczną. Aby temu zapobiec, należy spożywać min. 130g węglowodanów dziennie. Jeśli, na przykład, ograniczymy się wyłącznie do produktów zbożowych, bogatych w węglowodany, ilość ta przełoży się na 1 kromkę chleba (40g), 1 miseczkę płatków zbożowych/musli (40g)
i 1 szklankę makaronu lub kaszy (50g). Trzeba jednak pamiętać, że węglowodany możemy pozyskać również z innych źródeł.
Gdzie szukać węglowodanów?
Głównym źródłem węglowodanów są warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, nabiał. Częstym błędem żywieniowym, popełnianym przez osoby dorosłe, jest unikanie spożywania produktów zbożowych w obawie przed wzrostem masy ciała. Tymczasem pełnoziarniste produkty zbożowe (jak np. pieczywo pełnoziarniste, grube kasze, tj. jęczmienna, w tym pęczak, makarony razowe) są źródłem wielu składników mineralnych, witamin oraz błonnika pokarmowego, który reguluje pracę przewodu pokarmowego i przyspiesza procesy metaboliczne.
Węglowodany złożone w leczeniu otyłości
Leczenie otyłości (nie odchudzanie!) jest wieloczynnikowe, długotrwałe i wymaga zaangażowania. W trakcie leczenia stosuje się dietę redukcyjną (czyli ubogoenergetyczną) z odpowiednim deficytem energetycznym, gdzie wykluczone są zazwyczaj węglowodany proste, czyli cukry (glukoza, fruktoza i galaktoza), a zawarte węglowodany złożone, białka i tłuszcze – wszystkie w odpowiednich proporcjach.
Postępowanie dietetyczne ustala się indywidualnie, uwzględniając przy tym wiek, płeć, stopień aktywności fizycznej, styl życia, choroby współistniejące, preferencje żywieniowe, a także status socjoekonomiczny. Rozpatrując nowe kierunki działań w profilaktyce nadwagi i otyłości, należy zacząć traktować otyłość jako chorobę, a najefektywniejszą formą jej leczenia powinna być praca całego zespołu specjalistów: dietetyka, fizjoterapeuty, psychologa, a nie tylko lekarza.
